Τὰ εἰς ἑαυτὴν

θυμέ, θύμ', ἀμηχάνοισι κήδεσιν κυκώμενε,

†ἀναδευ δυσμενῶν δ' ἀλέξεο προσβαλὼν ἐναντίον

στέρνον †ἐνδοκοισιν ἐχθρῶν πλησίον κατασταθεὶς

ἀσφαλέως· καὶ μήτε νικέων ἀμφάδην ἀγάλλεο,

 μηδὲ νικηθεὶς ἐν οἴκωι καταπεσὼν ὀδύρεο,

ἀλλὰ χαρτοῖσίν τε χαῖρε καὶ κακοῖσιν ἀσχάλα

μὴ λίην, γίνωσκε δ' οἷος ῥυσμὸς ἀνθρώπους ἔχει.

                                   Αρχίλοχος  (D67a, 128W)

γίνωσκε δ΄οἷος ῥυσμὸς ἀνθρώπους ἔχει

μάθε ποιος ρυθμός κυβερνά τα ανθρώπινα

"It is a joy to be hidden and a disaster not to be found", D. Winnicot

Μου αρέσει η προσέγγιση τoυ Winnicot όσον αφορά το 'γιατί' και το 'πώς' της ζωής μας. Γιατί είμαστε πολλά περισσότερα από όσα φαινόμαστε.

Donald Winnicott

Άγγλος παιδίατρος και ψυχαναλυτής (1896-1971), μέλος της Βρετανικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, που ασχολήθηκε κυρίως με την ψυχανάλυση των παιδιών. Επί 40 χρόνια, παράλληλα πάντα με την ιδιωτική του πελατεία, δέχτηκε στο Paddington Green Children's Hospital του Λονδίνου περίπου 60.000 περιπτώσεις παιδιών, παραμένοντας για αρκετό καιρό ο μοναδικός άντρας παιδοψυχαναλυτής στην Aγγλία. Μεταξύ 1931 και 1970 έγραψε παραπάνω από 600 άρθρα με κύρια θέματα: τη σχέση μητέρας-βρέφους και περιβάλλοντος-παιδιού, την ανθρώπινη δημιουργικότητα (creativity) και τις έννοιες του μεταβατικού αντικειμένου (transitional object) και του εαυτού (self). Γιατρός, παιδίατρος, ψυχαναλυτής, έγινε μέλος ως αναλυτής ενηλίκων στη Bρετανική Ψυχαναλυτική Eταιρεία το 1934 και την επόμενη χρονιά ως παιδοψυχαναλυτής.

Η φαινομενικά καλή οικογενειακή ζωή του ως παιδιού έκρυβε μια παιδική ηλικία που χαρακτηριζόταν από μια διαρκή προσπάθεια 'να κρατήσει ζωντανή την καταθλιπτική μητέρα του', όπως ο ίδιος έχει πει. Αυτού του είδους η αυτογνωσία τον έκανε να ασχοληθεί με τα προβλήματα της παιδικής ηλικίας.

Έδωσε μεγάλη σημασία στο δεσμό που αναπτύσσεται ανάμεσα στη μητέρα και στο παιδί, στη σημασία του παιχνιδιού, και στη διάκριση ανάμεσα στον Αληθή και στον Ψευδή Εαυτό που αναπτύσσεται για να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των άλλων.

"Το ν' αγαπάς χωρίς να ξέρεις πώς ν΄ αγαπάς πληγώνει το πρόσωπο που αγαπάς".

Το κείμενο προέρχεται από τη διδασκαλία του βουδιστή δασκάλου Thich Nhat Hanh και το αναπαράγω (αποσπασματικά) από εδώ.

What does love mean, exactly? [...]

Learning to meet this mystery with the full realness of our being — to show up for it with absolute clarity of intention — is the dance of life.

That’s what legendary Vietnamese Zen Buddhist monk, teacher, and peace activistThich Nhat Hanh (b. October 11, 1926) explores in How to Love (public library) — a slim, simply worded collection of his immeasurably wise insights on the most complex and most rewarding human potentiality. [...] To receive his teachings one must make an active commitment not to succumb to the Western pathology of cynicism, our flawed self-protection mechanism that readily dismisses anything sincere and true as simplistic or naïve — even if, or precisely because, we know that all real truth and sincerity are simple by virtue of being true and sincere. At the heart of Nhat Hanh’s teachings is the idea that “understanding is love’s other name” — that to love another means to fully understand his or her suffering. (“Suffering” sounds rather dramatic, but in Buddhism it refers to any source of profound dissatisfaction — be it physical or psychoemotional or spiritual.) The question then becomes how to grow our own hearts, which begins with a commitment to understand and bear witness to our own suffering:

When we feed and support our own happiness, we are nourishing our ability to love. That’s why to love means to learn the art of nourishing our happiness.

[...] Real, truthful love, he argues, is rooted in four elements — loving kindness, compassion, joy, and equanimity — fostering which lends love “the element of holiness.”

Supplementing the four core elements are also the subsidiary elements of trust andrespect, the currency of love’s deep mutuality:

When you love someone, you have to have trust and confidence. Love without trust is not yet love.

 The essential mechanism for establishing such trust and respect is listening — something so frequently extolled by Western psychologists, therapists, and sage grandparents that we’ve developed a special immunity to hearing it. And yet when Nhat Hanh reframes this obvious insight with the gentle elegance of his poetics, it somehow bypasses the rational cynicism of the jaded modern mind and registers directly in the soul:

To love without knowing how to love wounds the person we love. To know how to love someone, we have to understand them. To understand, we need to listen.


Βέβαια, υπάρχει και το "Πες το όπως θες, αρκεί να είναι αγάπη", του Ελύτη νομίζω. Καλό είναι κι αυτό και συμφέρει! 

'Ζωή είναι το αναστρέψιμο', Φ. Τσαλίκογλου

Κάθε συνάντηση με την Τσαλίκογλου τη λες και δωρεάν βραχεία ψυχοθεραπεία. 

Όσα γράφω είναι όσα σημείωσα από την ομιλία της με τίτλο 'Μαμά, μάθε με να με αγαπώ', σήμερα, 13/5/2016, με αφορμή τη γιορτή της Μητέρας.



'Μάθε με να με αγαπώ', σημαίνει 'μάθε μου μια αλήθεια για τον εαυτό μου, μάθε με ποιος είμαι και ποιος μπορώ να γίνομαι'.

Το ίχνος από αυτή την αρχική σχέση με τη μητέρα, που άλλοτε μας ανακουφίζει και άλλοτε μας τρομάζει, υπάρχει στους έρωτές μας. 

Μέσα από τη σχέση με τη μητέρα -που είναι μια σχέση συγχώνευσης και διαφοροποίησης- μαθαίνουμε πώς να διαχειριζόμαστε το 'κοντά' (που περιορίζει την αυτονομία μας και πληγώνει) και το 'μακριά' (που απομονώνει και παγώνει) σε όλες τις σχέσεις μας.

Τι ζητάμε στ' αλήθεια λέγοντας στη μητέρα μας 'μάθε με να με αγαπώ';

Διώξε τον ψευδή εαυτό μου, αυτόν που συμμορφώνεται σε ό,τι νομίζω πως θέλει ο άλλος και με κάνει να χάνω την ταυτότητά μου.

Μην με συγκρίνεις κάνοντάς με ομοίωμα ενός φανταστικού παιδιού, μην με επισκιάζεις με κριτήριο να αρέσω στους άλλους, γιατί αυτό θα με κάνει πάντα υπόλογο στο βλέμμα των άλλων.

Μην είσαι μάνα-θυσία, μην επικαλείσαι την προσφορά σου, γιατί αισθάνομαι ένοχος/η της αγάπης σου. Η αγάπη δεν είναι λογιστική πράξη.

Κάνε με να νιώσω αξιαγάπητος/η, ώστε να μην ζητιανεύω την αγάπη αλλά ούτε και να την αποφεύγω.

Δείξε μου τα πραγματικά σου συναισθήματα, ώστε να μάθω να μην τρομάζω με τα δικά μου.

Δεν θέλω να είσαι η ιδανική μητέρα, αλλά απλώς αρκετά καλή, γιατί έτσι θα μάθω πως ούτε κι εγώ χρειάζεται να είμαι ιδανικός/η και μαθαίνω να με ανέχομαι, να αγαπώ το αδύναμο κομμάτι μου και το αδύναμο κομμάτι των άλλων.

Ξέρω ότι με αγάπησες όπως και όσο μπόρεσες. Αγάπη και πληγή, και το ένα δεν αποκλείει το άλλο. 

Αγάπη και πληγή. Όμως δεν είμαστε όμηροι κανενός τραύματος. Ζωή είναι το αναστρέψιμο. Και η ρωγμή είναι κομμάτι της αλήθειας μας.

Έξοδος Μεσολογγίου - 'Τα μάτια μου δεν είδαν τόπο ενδοξότερο από τούτο το αλωνάκι', Δ. Σολωμός

Όταν έχεις μεγαλώσει στο Μεσολόγγι, το Σάββατο του Λαζάρου είναι κάτι περισσότερο από πρώτη μέρα ελευθερίας μετά το κλείσιμο των σχολείων για τις διακοπές του Πάσχα.

Είναι η Γιορτή μας.
Αυτή που δημιουργεί νόστο στους ξενιτεμένους Μεσολογγίτες, περισσότερο από τις γιορτές των Χριστουγέννων, του Πάσχα, και από τις καλοκαιρινές διακοπές.
Γιορτάζουμε την Έξοδο, την απέλπιδα και ηρωική κατάληξη της τελευταίας δωδεκάμηνης ανελέητης πολιορκίας της πόλης από τον Κιουταχή και τον Ιμπραήμ. Η Έξοδος έγινε νύχτα Λαζάρου προς ξημερώματα Κυριακής των Βαΐων, 10 Απριλίου 1826.
'Των Βαγιώνε', λοιπόν, γιορτάζεται κάθε Λαζάρου, ανεξαρτήτως ημερομηνίας που θα είναι του Λαζάρου τον εκάστοτε χρόνο.

Μάλλον δεν γιορτάζεται ... Τιμάται η μνήμη των Εξοδιτών. Είναι μέρα μνημοσύνου στην πραγματικότητα. Γιατί το Μεσολόγγι και οι Μεσολογγίτες τους θυμούνται τους Εξοδίτες, τη Φρουρά της Πόλης, όχι με μια διάθεση επετειακής εθνικιστικής έξαρσης αλλά σαν να τιμούν τη μνήμη νεκρών δικών τους ανθρώπων, αγαπημένων.

Αυτό φαίνεται στα βουρκωμένα μάτια, όταν περνά η πομπή σε βήμα όχι παρέλασης, αλλά λιτανείας.
Φαίνεται στο σταυροκόπημά τους, όταν περνούν τα θυμιάματα και η Εικόνα, όπως λένε, που στην πραγματικότητα δεν είναι εικόνα αλλά ο ζωγραφικός πίνακας του Βρυζάκη που απεικονίζει την Έξοδο. Για τους Μεσολογγίτες όμως, είναι εικόνα ιερή που τη σέβονται σαν εικόνα αγίου.
Φαίνεται στη συγκινημένη αναμονή των κατοίκων έξω από τις πόρτες των σπιτιών τους, όταν η Εικόνα μεταφέρεται από το Δημαρχείο της Πόλης στον Κήπο των Ηρώων, και αντίστροφα, περιδιαβαίνοντας την πόλη.
Φαίνεται στην τιμή που αισθάνονται οι Μεσολογγίτες, όταν αναρίθμητες αντιπροσωπείες ξένων κρατών, 200 χρόνια μετά, καταθέτουν με σεβασμό στεφάνι στον Τύμβο των Ηρώων.
Φαίνεται στην εκκωφαντική σιωπή που απλώνεται, όταν ψάλλεται το μοιρολόι προς τιμήν του Μεσολογγίου και γίνεται η αναπαράσταση της ανατίναξης της μπαρουταποθήκης από τον Καψάλη.
Φαίνεται στο τι νιώθουμε, όταν αντικρύζουμε το τείχος-απομεινάρι της οχύρωσης της πόλης- και την Πύλη.

Φαίνεται τέλος από το ότι, ακόμη κι αν δεν είμαστε εκεί σήμερα, νιώθουμε την ανάγκη να μιλήσουμε γι' αυτό.

Το Μεσολόγγι σκέλεθρο, γυμνό, ξεσαρκωμένο

δεν παραδίδει τ' άρματα, δεν γέρνει το κεφάλι

κρατεί για νεκροθάφτη του τον Χρήστο τον Καψάλη!

Α. Βαλαωρίτης

Η ελπίδα της απελπισίας (αληθινή ιστορία)

Είναι φορές που μια επίσκεψη στο SUPER MARKET μπορεί να είναι πιο διδακτική από λόγια σοφών και πιο ανακουφιστική από μια συνεδρία ψυχοθεραπείας.

Στο SUPER MARKET της γειτονιάς μου, σήμερα 21/4/2016. Η Μ. γέμιζε τα ράφια με χυμούς και ξαφνικά έβγαλε έναν αναστεναγμό 'Αχ Παναγία μου ...'. Λίγο από διάθεση να επικοινωνήσουμε, λίγο από διάθεση να κλαφτούμε όλοι μαζί για τα χάλια της χώρας, της ανθρωπότητας, και ίσως του γαλαξία, μια ηλικιωμένη κυρία -πελάτισσα- κι εγώ, της λέμε: 'μη νομίζεις, κάπως έτσι είμαστε όλοι'.
Η απάντησή της, και ό,τι ακολούθησε στη συνέχεια, ήταν αυτό που εγώ τουλάχιστον χρειαζόμουν για να συνειδητοποιήσω πόσο γκρινιάρα μπορώ να είμαι και πόσο ευγνώμων μπορώ να μην είμαι κάποιες φορές.
-Μ.: Με αυτό το 'Αχ Παναγία μου' ξυπνάω κάθε πρωί και της λέω να ... με πάρει, αλλά δεν με ακούει ... παίρνει άλλους.
Ηλικιωμένη κυρία: Τα λες αυτά στην ηλικία σου; (38)- Σκέψου ότι έχεις τη δουλειά σου και κυρίως την υγεία σου. Αλλά και τη δουλειά σου! Σκέψου ότι εγώ έχω πάρει σύνταξη και δεν έχω κάποιον σκοπό κάθε μέρα.

Δεν έχει σημασία τι απάντησα εγώ στη Μ. Σημασία έχει τι σκέφτηκα και παρακινήθηκα να γράψω.

Η Μ. για δικούς της λόγους -που δεν ήταν υγείας, δεν ήταν εργασίας- ένιωθε απελπισία.
Η ηλικιωμένη κυρία της αντιπαρέβαλε το δικό της χειρότερο: να ξυπνά κάθε πρωί, με σύνταξη αλλά χωρίς δημιουργικό σκοπό.

Κι όμως υπάρχουν χειρότερα κι απ΄ αυτά:
Να μην έχεις ούτε ... δημιουργικό σκοπό ούτε ... σύνταξη.
Να έχεις πρόβλημα υγείας εσύ ή κάποιος δικός σου. Ή να πεθάνει κάποιος δικός σου άκαιρα και απρόσμενα.
Ο κατάλογος μπορεί να είναι πολύ μακρύς. Δεν έχει νόημα να παραθέσω τους πρωταθλητές στον πόνο.

Με ταρακούνησε ο διάλογος που είχα με αυτές τις δυο γυναίκες. Συνειδητοποίησα πόσο αρκετά είναι αυτά που έχω, πόσο πολύτιμοι είναι αυτοί που έχω, και πόσο μεγάλη αρετή είναι να μπορείς να νιώθεις ευγνωμοσύνη.
Ήταν μια καταθλιπτική στιγμή της Μ. που τη μοιράστηκε μαζί μας, με δυο άγνωστες γυναίκες. Τέτοιες στιγμές όλοι έχουμε περάσει ή θα περάσουμε κατά καιρούς.
Κι επειδή αυτό το συμβάν συνέπεσε με το πολύ πρόσφατο διάβασμα της συνέντευξης του Hawking που είναι ένα συναρπαστικό μήνυμα για τη δύναμη ενάντια στην κατάθλιψη, θέλω να συμπληρώσω τις σκέψεις μου με δυο λόγια από εκείνον:
'Όσο υπάρχει ζωή, υπάρχει ελπίδα - Τα κατάφερα εξαιτίας της τεράστιας αγάπης που έλαβα από τη σύζυγό μου, τα παιδιά μου, τους φοιτητές μου, τους φίλους μου - Αν είστε αρκετά τυχεροί ώστε να βρείτε την αγάπη, να θυμάστε ότι είναι εκεί και μην τη χάσετε'.

Οι δύσκολες περιστάσεις χρειάζονται ανθρώπινες σχέσεις. Δεν λύνουν, ίσως, το πρόβλημα πρακτικά. Φωτίζουν όμως τα σκοτάδια μας.

Η απελπισία της Μ. αυτό το απόγευμα έδωσε και στις τρεις μας λίγη περισσότερη ελπίδα. Και η Μ. ένιωσε καλύτερα. Την είδα. Χαμογελούσε ...

Το 'εγώ', το 'εμείς' και το 'μαζί'

Δεν συνηθίζω να αναδημοσιεύω στο blog ολόκληρα κείμενα άλλων, παρά μόνο λέξεις, φράσεις, που θα μου δώσουν τροφή για σκέψη και έκφραση της προσωπικής μου άποψης. 
Αυτό το κείμενο της Αγγελικής Μπολουδάκη θα το δημοσιεύσω ολόκληρο, με ένα μόνο σχόλιο: είναι από τα ωραιότερα κείμενα που έχω διαβάσει για το 'εγώ' και το 'μαζί'. 

Ένα παιδί μάς γυρεύει, για να το οδηγήσουμε στη χώρα της αγάπης

Κάθε προσπάθεια για επικοινωνία και για σχέση ξεκινάει από την αναζήτηση της δικής μας ψυχής, ώστε να την συντροφέψουμε στις αγωνίες και τους φόβους της.

Για να παραδοθούμε σε μια ευφορία αισθήσεων που μας προσφέρει μια όμορφη σχέση, χρειάζεται να έχουμε μάθει να οργώνουμε το χωράφι των αμφιβολιών μας, να έχουμε εξημερώσει τα αγρίμια μέσα μας, ώστε καλόδεχτα τα συναισθήματά μας να υποδεχτούν την επιθυμία μας στην καρδιά μας.

Χρειάζεται να απαλύνουμε τις αγωνίες μας, να καθησυχάσουμε τις ανασφάλειες μας, ώστε αυτό που πλησιάζει να μη γίνει βορά τους και σφάγιο τους. Να γίνει η καρδιά μας ένας βωμός, όπου η επιθυμία θα προσκυνήσει για να καθίσει στο θρόνο της και όχι ένα θυσιαστήριο που οι φόβοι μας θα της αφαιρέσουν την πρωτοκαθεδρία και στην συνέχεια την ζωή.

Τι είναι αυτό που χρειαζόμαστε, άραγε, για να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε με τους άλλους αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό, για να μπορέσουμε να τον αποδεχτούμε και έτσι, να προσεγγίσουμε και τους γύρω μας;

Πάνω από όλα χρειάζεται μια προσωπική διεργασία, για να ακούσουμε τις ανάγκες μας και να τις αναγνωρίσουμε. Να σκύψουμε προσεκτικά στο ψιθύρισμα τους που μας καλεί αδιάκοπα, ώστε να νανουρίσουμε τρυφερά αυτό το παιδί, που γυρεύοντας να μάθει την αλήθεια, έκανε λάθη, παραπάτησε, συνάντησε λάθος ανθρώπους σε δαιδαλώδεις διαδρομές, ακολούθησε αχαρτογράφητες πορείες επειδή δεν γνώριζε. Αυτό το μικρό παιδί που η μνήμη του ξεφλουδίζεται από πόνο και ενοχοποιεί τον εαυτό του για αυτό, χρειάζεται την αγκαλιά μας, την θαλπωρή της καρδιάς μας. Ζητά να το καθησυχάσουμε, να το συντροφέψουμε, να το ακολουθήσουμε στα μονοπάτια που χάραξε στα τυφλά αναζητώντας ένα φως στα σκοτάδια του, αλλά εκείνο που ανακάλυπτε ήταν απύθμενες χαράδρες που απειλούσαν να το καταπιούν. Ζητά να αφουγκραστούμε την οδύνη του, η οποία επί χρόνια δεν έβρισκε την έκφρασή της, γιατί ο απόηχος της έσβηνε από την έλλειψη ουσιαστικής ανταπόκρισης. Ελπίζει να το πάρουμε από το χέρι, γιατί όλα αυτά τα χρόνια υπέφερε από μια ανείπωτη μοναξιά που απομυζούσε την ύπαρξή του, γιατί η φωνή του αντηχούσε στον άδειο χώρο και υπέφερε.

Γυρεύει εναγώνια να το φροντίσουμε, να το περιθάλψουμε, να γιατρέψουμε τα τραύματά του, ώστε να τα κοιτάξει και εκείνο και να εξοικειωθεί μαζί τους. Για να μη νιώθει απογοήτευση, όσο η μνήμη ξεφυλλίζει τις σελίδες της και η ανάγνωσή της θολώνει τον καθρέφτη του και κάνει την εικόνα του να υποφέρει, χρειάζεται να το νοιαστούμε και κάθε φορά που προβάλλει η ενοχή για το ότι έφταιξε για τα λάθη του, να το καθησυχάσουμε στοργικά.

Αυτό το πληγωμένο παιδί αποζητά την συντροφιά μας, ώστε να το περιβάλουμε προστατευτικά, για να ενώσει αρμονικά τα παράταιρα στοιχεία που έχει αφομοιώσει από ξένες προσαρμογές, στις οποίες υπάκουσε για να μην χαθεί. Ψάχνοντας την αξία του στο λίγο του τίποτα, έχασε την παιδικότητά του ολοσχερώς. Ραγισμένη η ψυχή του γεμάτη πολύχρωμα μπαλώματα από γέλια που ήρθαν βιαστικά για να καθησυχάσουν θλίψεις άλλων, ποθεί να την κεντήσουμε αρμονικά να δέσουμε τα χρώματά της, για να απορροφηθούν στην καρδιά του ως ένα σύνολο, στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο θα διαδραματίσει η χαρά του για την κατάκτησή του.

Αν βασιλεύσει στο θρόνο της καρδιάς μας, θα μας χαρίσει το αστραφτερό του χαμόγελο γεμάτο ικανοποίηση που μας έχει πλάι του και όταν ένα παλιρροιακό κύμα συναισθημάτων το συνεπαίρνει ξέφρενα, θα γνωρίζει με βεβαιότητα πως η γαλήνη θα ακολουθήσει, για να χωρέσει τη χαρά του και να εγκατασταθεί η αρμονία μέσα του. Κι εμείς του συμπαραστεκόμαστε κάθε φορά με αγάπη, παραχωρώντας του τη κύρια θέση στην καρδιά μας, ασχολούμενοι με έγνοια, φροντίδα και αγάπη μαζί του.

Και όταν τολμήσει ελεύθερο να κάνει τα πρώτα του πετάγματα, παρόλο που η καρδιά μας θα πεταρίζει από φόβο μήπως μας εγκαταλείψει, τώρα που το συναντήσαμε και ενωθήκαμε μαζί του, θα το υποστηρίξουμε στα μελωδικά του τιτιβίσματα, στους αετίσιους του ακροβατισμούς, στο λιονταρίσιο του θάρρος, στην αιλουροειδή του αποφασιστικότητα, για να δοθεί στους ουρανούς του ελεύθερο και απερίσπαστο και να απολαύσει το ταξίδι της ζωής, την πορεία της αγάπης, την εμπειρία της αυτονομίας, το βίωμα της μέθεξης.

Η Αγγελική Μπολουδάκη είναι ιδιώτης Κοινωνική Λειτουργός στα Χανιά, τέως στέλεχος του Κέντρου πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών Ν.Χανίων και τέως Εκπαιδευτικός Α.Τ.Ε.Ι. Είναι συγγραφέας του βιβλίου ‘Μαμά, μπαμπά, δε με κοιτάξατε και χάθηκα’, Εκδόσεις Αραξοβόλι

Φύλλα πορείας

Ο Bukay μου αρέσει και καθώς έτυχε να τον ξαναδιαβάσω πρόσφατα, είπα να σταχυολογήσω και να αντιγράψω ό, τι με άγγιξε και αποτελεί σηματοδότη στο δικό μου φύλλο πορείας.

Η θεωρία του είναι ότι όλοι διανύουμε 4 αναπόφευκτους δρόμους:
1. τον δρόμο της αυτοεξάρτησης
2. τον δρόμο της συνάντησης
3. τον δρόμο των δακρύων
4. τον δρόμο της ευτυχίας
Θα υπάρξουν κάποιοι που έχασαν τον δρόμο και καταδικάστηκαν να φτάσουν αργά. Άλλοι θα βρουν το πιο σύντομο μονοπάτι και θα γίνουν έμπειροι οδηγοί των υπολοίπων. Υπάρχουν πολλοί δρόμοι για να φτάσει κανείς, αμέτρητες προσεγγίσεις, δεκάδες μονοπάτια που μας οδηγούν στη σωστή κατεύθυνση.
Τα 'φύλλα πορείας' του Bukay, ένα για κάθε έναν από αυτούς τους δρόμους (και ισάριθμα βιβλία), μπορεί να φανούν χρήσιμα, όπως λέει ο ίδιος, σε όσους χάνονται στον δρόμο και σε όσουν στάθηκαν άξιοι να βρουν μονοπάτια. Προσωπικά αισθάνομαι ότι μου δείχνει 'πατήματα' σε διαδρομές δύσκολες που το να πατάς εκεί που έχει περάσει κάποιος κι έχει ανοίξει το μονοπάτι είναι πολύ βοηθητικό ...


Τα συγκεκριμένα αποσπάσματα είναι από τα 'Φύλλα πορείας ΙΙ, Ο δρόμος της συνάντησης'. Συνάντηση, ανακάλυψη του άλλου, του οποιουδήποτε άλλου, με έμφαση στην ερωτική συνάντηση.



- Όταν σ' αγαπάει κάποιος, σου αφιερώνει ένα μέρος της ζωής, του χρόνου και του ενδιαφέροντός του.
- Ο καθένας έχει έναν μόνο τρόπο ν' αγαπάει, τον δικό του.
- Η αγάπη είναι ένα συναίσθημα που εγγυάται την ικανότητα να χαιρόμαστε πράγματα μαζί, κι όχι ένα μέτρο για το πόσο είμαι διατεθειμένος να υποφέρω για σένα.
- Καθώς πορεύομαι στον δρόμο της συνάντησης, μαθαίνω να δέχομαι ότι μπορεί και να μη με αγαπάς.
- Οι σχέσεις μας μπορεί να είναι διασταυρώσεις, δηλαδή σχέσεις χωρίς πολλή σημασία, και στενές σχέσεις, σχέσεις οικειότητας.
- Στενή σχέση λέμε μια συναισθηματική σχέση που ξεκινάει από μια σιωπηρή συμφωνία: ακυρώνουμε μέσα μας τον φόβο μήπως εκτεθούμε και δεσμευόμαστε να είμαστε αυτοί που είμαστε.
- Η αφοσίωση συνεπάγεται ότι βγάζω την πανοπλία και μένω εκτεθειμένος, ευαίσθητος και απροστάτευτος. Έχω στενή σχέση με κάποιον σημαίνει ότι του δίνω τα εργαλεία και το κλειδί για να μπορεί να με βλάψει, είμαι όμως βέβαιος πως δεν πρόκειται να το κάνει.
- Για να δημιουργηθεί μια στενή σχέση υπάρχουν κάποια πράγματα που ΠΡΕΠΕΙ να συμβαίνουν. Είναι τρία πόδια ενός τραπεζιού πάνω στο οποίο στηρίζονται όλα όσα αποτελούν μια στενή σχέση: Αγάπη, Έλξη, Εμπιστοσύνη.
- Έλξη: Για να υπάρχει αληθινά στενή σχέση, πρέπει ο άλλος να με ελκύει, είτε είναι γυναίκα, φίλος, αδελφός. Μπορεί να μου αρέσει ο τρόπος που εκφράζεται, ο τρόπος που ενεργεί, ο τρόπος που σκέφτεται ή η ευαισθησία του. Πρέπει να μου αρέσει αυτό που βλέπω, αυτό που ακούω, αυτό που είναι ο άλλος. Η έλξη δεν έχει μνήμη. Δεν μπορώ να νιώθω να με ελκύει αυτό που ήσουν κάποτε, μόνο αυτό που είσαι τώρα.
- Εμπιστοσύνη: Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι, αν μ'αγαπάς, δεν θα με πληγώσεις εν γνώσει σου.
- Όταν δεν δέχομαι αυτό που μου δίνεται, όταν αρνούμαι να δεχτώ, το μήνυμα είναι: μου είναι άχρηστο αυτό που μου προσφέρεις.
- Φερόμαστε όλοι στα παιδιά μας με τον ίδιο τρόπο, την ίδια αγάπη και, δυστυχώς, με την ίδια αδιαφορία που φερόμαστε στον εαυτό μας.
- Για να μπορέσουν να μας αγαπήσουν τα παιδιά μας, θα πρέπει να διακρίνουν ένα κομμάτι δικό μας στο οποίο να μπορούν να προβάλουν τον εαυτό τους, να ταυτιστούν με αυτό και να μετατρέψουν την ταύτιση σε αγάπη.
- Κανείς δεν πρέπει να χωρίζει αν το παιδί δεν έχει συμπληρώσει τα 2 χρόνια.
- Η ζωή δεν τελειώνει με μια αποτυχία, επειδή ανετράπη ένα σχέδιο. Αν οι γονείς δεν ήθελαν, δεν ήξεραν ή δεν μπορούσαν να συνεχίσουν να είναι μαζί για χάρη των παιδιών, θα είναι καλό γι' αυτά [τα παιδιά] να σκέφτονται ότι κάποιος άλλος μπορεί να αγαπήσει τη μαμά και τον μπαμπά. Τα παιδιά το εκτιμούν αυτό, έστω κι αν αντιδρούν στην αρχή. Γιατί αν η μαμά, για παράδειγμα, μείνει για πάντα μόνη, τα παιδιά θα καταλήξουν να κατηγορούν τον μπαμπά για τη μοναξιά της.
- Αυτό που σου έχει λείψει, είναι αυτό που δίνεις περισσότερο.
- Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εμένα. Να μου φέρομαι όπως φέρομαι σε αυτούς που αγαπώ περισσότερο.
- Δύο γεγονότα είναι απαραίτητα για να ερωτευτεί κανείς: 1) Ο άλλος πρέπει να έχει (ή να φαντάζομαι πως έχει) μια ιδιότητα ή ποιότητα που εγώ εκτιμώ υπερβολικά (έστω και μόνο εκείνη τη στιγμή): αισθητική, χρήματα, εξυπνάδα κλπ. 2) Για να ερωτευτώ, είναι απολύτως απαραίτητο να έχω ερωτική προδιάθεση. Αν αρνούμαστε να χάσουμε τον έλεγχο, δεν θα μας συμβεί να ερωτευτούμε.
- Γιατί θα πρέπει να σου αποδείξω ότι σε αγαπάω; Ας διαγράψουμε τη λέξη 'αποδεικνύω'. Ακούγεται απαίσια. Το σημαντικό σε μια διαπροσωπική σχέση δεν είναι να σου λέω ότι σ'αγαπάω, ούτε να στο αποδεικνύω με διάφορους τρόπους. Το σημαντικό είναι να νιώθεις εσύ ότι σ' αγαπάνε. Γι'αυτό προτείνω την επόμενη φορά που θα σου πει κάποιος 'σ' αγαπώ', η απάντησή σου  να είναι: 'το ξέρω'. Όταν παίρνει κανείς αυτή την απάντηση από τον άλλον, αισθάνεται πως το συναίσθημά του βρήκε στόχο.
-Αυτή η ιστορία, ότι αγαπάει κανείς μία φορά στη ζωή του και για πάντα, είναι ψέμα.Μπορεί κανείς ν' αγαπήσει κάποιον, αργότερα να πάψει να τον αγαπάει και μετά ν' αγαπήσει κάποιον άλλον.
- Η αντίληψη ότι διαθέτουμε ελευθερία επιλογής γίνεται το διαβατήριο για μια σχέση πιο ολοκληρωμένη και σοβαρή.  Τα σημεία σύμπνοιας με τον άλλον μάς συνδέουν και μας κάνουν ένα ενιαίο σύνολο, μια ενότητα. Προσοχή, όμως! Η ενότητα αυτή δεν είναι στατική, βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και υπόκειται σε αλλαγές. Οι αλλαγές είναι συνεχείς κι είναι ακριβώς αυτό το γεγονός που δίνει νόημα στο ότι είμαστε ακόμη μαζί.
- Όταν βρίσκουμε κάποιον που μας δίνει ολόψυχα το δικαίωμα να είμαστε αυτοί που είμαστε, μεταμορφωνόμαστε ριζικά. Η αληθινή αγάπη δεν είναι παρά η επιθυμία να βοηθάς τον άλλον να είναι αυτός που είναι.

Και για επίλογο:
- Θα πρέπει να προχωράμε διορθώνοντας το δρομολόγιο κάθε φορά που η δική μας εμπειρία διαπιστώνει κάποιο λάθος του χαρτογράφου. Μόνο έτσι θα φτάσουμε στην κορυφή.
Είθε να συναντηθούμε εκεί.
Θα σημαίνει πως θα έχετε φτάσει.
Θα σημαίνει πως κι εγώ θα τα έχω καταφέρει.            J. Bukay

Σχέσεις και anti-virus

Πώς εξηγείται αυτό (;): όσο πιο κοντά ο Άλλος, τόσο πιο μεγάλη η έλλειψή του. Όσο πιο πολύ τον έχω, τόσο πιο πολύ τον επιθυμώ. Μπορεί και να σχετίζεται με 'παιδικό άγχος αποχωρισμού' ή με 'τύπο αγχώδους προσκόλλησης' και άλλα ψυχαναλυτικά παρόμοια.
Εγώ, όμως, το λέω 'μου είσαι απαραίτητος'. Με μια προϋπόθεση όμως: να υπάρχει συναισθηματική ανταλλαγή, μοίρασμα. Να είναι win-win game.
Πάντως αυτή η παραδοχή είναι και παραδοχή της ευαλωτότητάς σου, ένα άνοιγμα 'κερκόπορτας' που άπαξ και γίνει, δεν μπορείς να την ξανακλείσεις.

Πρέπει να έχεις τον νου σου να μην ανοίξει αυτή η πόρτα;

Τα life style περιοδικά, όσον αφορά τις σχέσεις, δίνουν σαφείς guidelines. Οι σχέσεις είναι ... πόλεμος και ως τέτοιες χρειάζονται τακτική. Η ασφαλέστερη είναι να τον/την κάνεις να σε θεωρήσει τρόπαιο. Ο κατάλογος των Do's και Don'ts είναι μακρύς.
Σκέφτομαι ότι τακτική είχε ο ... Νικηταράς και ήταν Τουρκοφάγος. Χρειάζεται να είμαστε... οπλαρχηγοί απέναντι στους αγαπημένους μας;

Χρειάζεται να δείχνουμε την ευαλωτότητά μας;
Ευαλωτότητα σημαίνει γίνομαι διαφανής, κρυστάλλινος, και γι' αυτό εύθραυστος. Δεν υπάρχει όμως άλλος τρόπος για να κάνεις 'log in' στις σχέσεις. Σ'αυτό το software πρέπει να μπεις χωρίς antivirus.

Κι αν έχεις χαμογελάσει με κάποιο -α από αυτά τα σκίτσα, δεν το χρειάζεσαι το antivirus.

.

Με αφορμή μια κουβέντα, μια ημερίδα, τη ... Φωτεινή και τον Shakespeare

Μιλώντας με αγαπημένο πρόσωπο για "σχέσεις", φυσιολογικές και πετυχημένες, μη φυσιολογικές και αποτυχημένες, η κουβέντα κατέληξε στην άποψη: μια καλή, μακροχρόνια σχέση, καταλήγει σε γάμο και παιδιά, γιατί εμπιστεύεσαι τον άλλο/την άλλη.

Εν πολλοίς, ίσως είναι έτσι. 

Όμως, τι θα πει "έχω εμπιστοσύνη ότι θα γίνεις καλή μητέρα ή καλός πατέρας"; Από τι διαμορφώνεται η εμπιστοσύνη που ... εναποθέτω σ' έναν άνθρωπο; Υπάρχει σωστή και λανθασμένη -και άρα εξαπατημένη- εμπιστοσύνη;

Και, κυρίως, τι σημαίνει είμαι καλή μητέρα/καλός πατέρας;

"Εμπιστοσύνη" σύμφωνα με το λεξικό: η πίστη στην αξιοπιστία, την ικανότητα και την αξία κάποιου. Το πράγμα όμως πάει αλυσιδωτά: πίστη = η βεβαιότητα για μια αλήθεια, άσχετα αν αυτή η βεβαιότητα είναι λανθασμένη ή όχι.

Άρα, την εμπιστοσύνη μου τη στηρίζω στις βεβαιότητές μου που μπορεί να είναι λανθασμένες, αν διαμορφώθηκαν με βάση δυσλειτουργικές πρώιμες εμπειρίες μου, ανώριμο αξιακό κώδικα, και πάει λέγοντας.

Τι σημαίνει "είμαι καλός γονιός"; Το ερώτημα γυρνούσε διαρκώς στο μυαλό μου και λόγω της συζήτησης και ενόψει της ημερίδας στο βιβλιοπωλείο ΑΡΜΟΣ με αφορμή την έκδοση του βιβλίου "Δύσκολες μητέρες" της T. Apter. 

(Μια άλλη ημερίδα θα μπορούσε να έχει τον τίτλο "Δύσκολοι πατέρες", "Δύσκολοι γονείς"). Σκέφτομαι ότι αυτοί οι άνθρωποι πάντως έγιναν γονείς, αφού "πέρασαν" τα test ... αξιοπιστίας. Κι όμως αποδείχτηκαν "δύσκολοι γονείς"...

Τι σημαίνει "είμαι δύσκολος γονιός"; Τι σημαίνει "είμαι καλός γονιός"; ...

Την απάντηση μου την έδωσε για μιαν ακόμη φορά η Φωτεινή Τσαλίκογλου στη συνέντευξή της στη LIFO. Δεν θα μεταφέρω αποσπάσματα -παρά μόνο ένα- γιατί πρέπει κανείς να την απολαύσει ολόκληρη: 

'Ιδανική είναι για μένα η μάνα που αγαπά να αγαπά το παιδί της. Που έχει περιέργεια να γνωρίσει ένα παιδί που δεν της ανήκει... ένα άγνωστο παιδί. Τελεία. Τίποτε άλλο. Δίχως προϋποθέσεις, δίχως κρυφά ανταλλάγματα.'

Υπέροχο. Αλλά εγώ θα το επεκτείνω: Ποιότητα μάνας έχει οποιαδήποτε γυναίκα, οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να αγαπήσει ένα γνωστό-άγνωστο παιδί. Ποιότητα μάνας έχεις όταν είσαι giver, όχι taker.

Αυτό το κείμενο το γράφω για όλους -γυναίκες και άντρες- που δεν πέρασαν ακόμη (ή ίσως να μην περάσουν, αλλά ποτέ δεν ξέρεις ...) τα test αξιοπιστίας.
Ο Shakespeare πάντως έχει μια ατάκα που μου απαντάει (κι ελπίζω ότι απαντάει και σε άλλους/ες) και με κάνει να μην θέλω να πω τίποτε άλλο: 

"Υπάρχουν πολλά περισσότερα πράγματα, Οράτιε, μεταξύ γης και ουρανού, από αυτά που η φαντασία σου μπορεί να συλλάβει"._